SERAT CIPTO WASKITHO
PUPUH II
G A M B U H
--
01 --
Tegese
karam iku, dudu wong kang mangan Celeng Bulus, nadyan Kurma Pitik
Iwen
Kebo Sapi, yen tansah pamanganipun, iku karam ingkang mangnon.
Artinya
:
Arinya
haram itu, bukanya orang yang makan Babi hutan atau kura-kura,
walaupun
Kurma Ayam Kerbau dan sapi, kalau selalu berlebihan memakannya,
itulah
hukumnya haram.
--
02 --
tegese
batal iku, dudu wong kang sembahyang kapentut, Sembahyang yen
durung
wruh jroning batin, iku batal tegesipun, wis mupusa becik turon.
Artinya
:
Artiya
batal itu, bukan orang selagi sholat kentut, sholat kalau belum mengetahui
di
dalam batin, hal itulah yang dinamakan batal, kalu begitu lebih baik tidur
saja.
--
03 --
Maknane
najis iku, dudu wong kang kagepok ing asu, nadyan sira kaki
kawutahan
warih, iku luwih najis agun, apa kang ginawe wisuh.
Artinya
:
Artinya
najis itu, bukan orang yang memegang Anjing, walaupun engkau terkena
tumpahan
air, hal itu termasuk najis besar, lalu apa yang dipakai mensucikannya.
--
04 --
Iya
wisuh banyu, aja banyu kang metu ing watu, nenuwuna mring malekat
Jabarail,
iku sira nggowa wisuh, sampurnane teka kono.
Artinya
:
Mencucinya
pun juga dengan air, jangan air yang keluar dari batu, mohanla
kepada
Malaekat Jibril, itulah yang harus kau pakai mencuci, sempurnannya dari
situ.
--
05 --
Lamun
sira panguh, lan Malekat Jabrail tumurun, saratana busana kang sarwa
langkung,
patige toya lir ebun, iku banjur nggone wisuh.
Artinya
:
Pabila
kau ingin bertemu, agar Malaekat Jibril turun, usahakanlah memakai
pakaian
yang serba hitam, pemberiannya air bagaikan embun, itulah yang harus
kau
pakai mencuci diri.
--
06 --
Lamun
sira wus wisuh, poma kang ngati-ati den emut, aja nganti kapecak ing
banyu
malih, manawa sira kajegur, kali banjir pasthi layon.
Artinya
:
Bila
kau sudah mencuci diri, berhati-hatilah dan selalu waspada, jangan sampai
terkena
air lagi, bila kau terjebur, sungai banjir kau akan mati.
--
07 --
Pitutur
kang satuhu, poma sira aywana katungkul, pakumpulan geguyon rahina
wengi,
jroning ngguyu dipun emut, den sukur marang Hyang Manon.
Artinya
:
Nasehat
yang sejati, janganlah kau terlena, perkumpulan bergurau siang dan
malam,
dalam tertawa selalu ingatlah, bersyukurlah kepada Hyang Widhi.
--
08 --
Guyu
kang tan tuwajuh, iku ngedohake marang wahyu, basa wahyu nugraha
kang
Maha Suci, tumrap neng raga kang wujud, poma sira den waspaos.
Artinya
:
Tertawa
yang berlebihan, itu menjauhkan dari wahyu, artinya adalah Anugrah
dari
Hyang Maha Suci, terhadap tubuh phisik, selalu waspadalah.
--
09 --
Wruha
kang tunggal wujud, anedya awidagda ing kalbu, aja bungah ginunggung
marang
sasami, wateke wong karem gunggung, maledhung saengga dheyot.
Artinya
:
Ketahuilah
yang menyatu didalam phisik, terwujudnya suatu kepandaian diri,
jangan
senang dipuji, sombong membusungkan dada hingga celaka.
--
10 --
Apa
lire maledhung, kayadene wong kang adol gendhung, nedheng padha
jagongan
sami lalinggih, tan wigih wus ngrasa unggul, tan wruh jugule angradon.
Artinya
:
Apa
artinya membusungkan dada, bagaikan orang menjual obrolan, pada orang
yang
sedang santai berkumpul, merasa dirinyalah yang paling pandai, tak
mengetahui
kebodohannya telah tersebar.
--
11 --
Dene
kang padha gunggung, saking wegah mulat polahipun, tanrinasa
panggunggunge
mawa wadi, wadine wong akeh lumuh, pangrasane iku kawon.
Artinya
:
Adapun
yang menyanjungnya, karena sudah muak menyaksikan tingkahnya,
tidak
dirasakan makna sanjungan itu, makna sindiran bagi orang jahil,
pendapatnya
bahwa itu kalah.
--
12 --
Nuli
agawe amuk, sila tumpang kandhane agupruk, tutur nempil anggepe weruh
pribadi,
sakeh ngelmu-ngelmu dudu, kawruh dhewe salah tonton.
Artinya
:
Lalu
menyombongkan diri, duduk bersila dengan sikap sombong dan besar
mulut,
kata-katanya hanya menirukan tetapi merasa serba tahu, segala macam
ilmu
tipuan, pengetahuan sendiri ditinggalkannya.
--
13 --
Polahe
nora patut, nusahake wong kang sandhing lungguh, wong mangkono tan
pantes
dipun cedhaki, becik singkirana iku, jer maido mring Hyang Manon.
Artinya
:
Tingkah
lakunya tercela, menyusahkan bagi orang yang duduk berdampingan,
orang
yang semacam itu tidak pantas didekati, lebih baik dijauhi saja, karena
tidak
percaya kepada Hyang Manon.
--
14 --
Sandyan
iku weruh, kena uga ingaranan durung, titikane aneng solah muna
muni,
angakuwa bisa mabur, yektine neng ngisor palon.
Artinya
:
Walaupun
diketahuinya, dapat juga dikatan belum, tanda-tandanya pada tata
cara
berbicara, walaupun mengaku dapat terbang, ternyata hanya dibawah
landasan
palu.
--
15 --
Lelabuhan
ingkang wus, kanggo ing jaman kuna rumuhun, nora ana wong
mangkana
antuk Gaib, nanging ana pantesipun, wong mangkono jaga obrol.
Artinya
:
Kalau
dikaji yang sudah-sudah, sejak jaman kuno dahulu, tak ada orang
semacam
itu dapat Gaib, tetapi pantas juga, orang semacam itu untuk menjaga
obrolan.
--
16 --
Marma
wong ngurip iku, den padha wruh marang ing panuju, ing tegese panuju
kang
wruh ing liring, yen tan enak rasanipun, ywa age-age linakon.
Artinya
:
Oleh
karenanya, pahamilah sesuatu maksut, artinya maksut adalah tahu
terhadap
situasi, pabila menurut perasaan tak enak, janganlah mengerjakan
sesuatu.
--
17 --
Manawa
keneng siku, marang pawong sanak liyanipun, luwih abot tan nganggo
sasami-sami,
wong mangkono lamun lampus, pantes tinabela ing ron.
Artinya
:
Bila
terkena cela, terhadap orang lain, lebih berat tanpa ambpun, orang yang
berbuat
demikian, pantas ditutup dengan daun.
--
18 --
Puniku
nyatanipun, wong kang kena dukaning Hyang Agung, cinemplungaken
sajroning
naraka agni, aja naraka ing besuk, iku naraka kang katon.
Artinya
:
Itulah
suatu kenyataan, orang yang mendapat marah dari Hyang Agung,
dimasukkan
kedalam Neraka Agni, janganlah Neraka di kemudian hari, tetapi
Neraka
yang terlihat.
--
19 --
Polah
kang nora patut, nora pantes lamun sira turut, nora wurung rusak awake
pribadi,
mulane wong urip iku, sabarang dipun was paos.
Artinya
:
Tingkah
yang tidak pantas, tidak pantas kalau ditiru, akibatnya akan merusak
pribadimu,
oleh karenanya orang hidup itu, segala harus dipertimbangkan lebih
dahulu.
--
20 --
Polah
kang nora jujur, iku wajib lamun sira singkur, ungkurena aywa kongsi bisa
kawijil,
ujubena kang tuwajuh, kang wajib weruh Hyang Manon.
Artinya
:
Watak
yang tidak jujur, wajib dihindari, hindarilah jangan sampai terpengaruh,
buktikanlah
dengan kesengguhan hati, yang seharusnya diketahui Hyang
Manon.
--
21 --
Mula
wong urip iku, den padha akarep marang ngelmu, ala becik ngelmu iku den
kawruhi,
karana atunggal wujud, mung kacek emel lan batos.
Artinya
:
Maka
orang hidup itu, janganlah berhenti belajar, baik dan buruk Ilmu itu harus
diketahui,
karena sebenarnya adalah satu, hanya berbeda lafal dan batinnya.
--
22 --
Dene
ingkang wus weruh, datan arsa panggawe kang luput, sabab urip siji
kanggo
wong sabumi, tarlen andhap sarta luhur, kacek uga kang wus weruh.
Artinya
:
Adapun
bagi yang mereka yang sudah mengetahui, takkan mau berbuat yang
bukan-bukan,
karena hidup hanya satu untuk orang sedunia, tidak berbeda yang
rendah
maupun yang tinggi, hanya berbeda bagi yang telah mengetahuinya.
--
23 --
Maknane
kang wis weruh, kang andulu liya kang dinulu, upamane ron suruh
amung
sawiji, nadyan seje warnanipun, ginigit tunggal saraos.
Artinya
:
Artinya
bagi yang sudah tahu, yang melihat lain dari yang dilihatnya, umpama
selembar
daun sirih, walaupun warnanya ada yang berbeda, tetapi kalau digigit
sama
rasanya.
--
24 --
Iku
pralambangipun, kalamun sira arsa satuhu, tumameng nganeng madyanireng
jaladri,
apa kang katon sireku, wawasan ingkang sayektos.
Artinya
:
Begitulah
ibaratnya, bila kau mempunyai kemauan yang keras, biasakanlah
berada
dalam kancahnya sangdera, apapun yang kau saksikan, perhatikanlah
dengan
kesungguhan hatimu.
--
25 --
Yen
sira dulu alun, dudu iku ingkang sira dulu, becik uga ombaking ngalun pinikir,
wong
iku den kaya ngalun, gumulung tan pisah enggon.
Artinya
:
Bika
kau menyaksikan badai, bukan itu yang sebenarnya kau saksikan, tetapi
fikiranlah
alunan gelombangnya badai itu, bergulung-gulung tiada terpisah
tempatnya.
--
26 --
Jembaring
samodragung, tanpa tepi anglangut kadulu, suprandene maksih gung
manungsa
iki, alas jurang kali gunung, neng raganira wus katon.
Artinya
:
Luasnya
samudra raya, tiada bertepi dan sejauh mata memandang, tetapi masih
besar
adanya manusia ini, hutan jurang sungai gunung, di dalam diri manusia.
--
27 --
Tana
prabedanipun, jagad katon lan jagadireku, wus tinimbang jagad gedhe
jagad
cilik, suprandene wong puniku, sok sesak sasamining wong.
Artinya
:
Tiada
berbeda, dunia yang terlihat dan dunia dalam dirimu, sudah ditimbang
adanya
jagad besar dan jagad kecil, walu begitu orang itu, terkadang penuh oleh
syak
terhadap sesamanya.
--
28 --
Apa
margane iku, luwih abot tan bisa lumebu, sabab kebak kabebeg kaleban
agni,
singa mara pan katunu, luwih nistha wong mangkono.
Artinya
:
Apakah
sebenarnya semua itu, lebih berat kalau tidak dapat masuk, karena
penuh
tercemar oleh api, siapun yang mendekat pasti rugi, rendah yang
serendahnya
orang yang begitu.
--
29 --
Yen
sira durung surup, tegese jagad cilik lan agung, jagad cilik jenenge
manungsa
iki, iya batinira iku, yen jagad gedhe Hyang Manon.
Artinya
:
Bila
engkau belum mengetahui, arti bawana alit dan bawan ageng, bawana alit
namanya
manusia ini, adalah batinmu, bila bawana ageng adalah Hyang Manon.
--
30 --
Manungsa
kang wus putus, jagad gedhe cilik kawengku, njaba njero ngisor
ndhuwur
andarbeni, yen Maha Sih milaya iku, semang-semang mring Hyang
Manon.
Artinya
:
Manusia
yang sudah pandai, bawana ageng dan alit sudah dikuasainya, luar
dalam
bawah dan atas dikuasainya, bila Maha Kasih menghidupkannya, takut
kepada
Hyang Manon.
--
31 --
Mangkana
kang wus putus, patraping wong kang anggilut mring ngelmu, iya
patang
prakara kang den rasani, winanuhken alanipun, kang becik kininra awon.
Artinya
:
Begitulah
bagi mereka yang telah berilmu, suatu cara bagi orang yang
mendalami
suatu ilmu, adalah empat perkara yang dibicarakannya,
perkenalkanlah
jeleknya, yang baikpun akan dikira jelek.
--
32 --
Yen
sira apanuju, padon lan wong mondrosudibyanung, lan sang gyaning
Ngatapa
tuwin Maharsi, myang pawong sanak sadulur, kang kaprenah tuwa
anom.
Artinya
:
Bila
kau sedang, berdebat dengan orang ahli bertapa dan Maha Resi, kepada
siapun
handai taulan sanak saudara, baik yang tua maupun muda.
--
33 --
Kang
wuswaspadeng semu, pituture rum ris rinangu, lir mangremih aruming
rerasan
ngelmi, pamipradonggo munyawus, kandhih dening ngesnya kang wong.
Artinya
:
Bagi
yang telah faham terhadap isyarat, kata-katanya enak didengar dan
mengetarkan
hati, bagaikan menyiratkan bau harumnya berbicara tentang ilmu,
andaikan
bunyi nyanyian katak suaranya sudah, suaranya lenyap oleh
keasikannya.
--
34 --
Dene
kang padha ngrungu, kang wus karem rosing siji iku, kekes tyase rumasa
luhira
mijil, kemutan pratingkahipun, neng donya sok gawe awon.
Artinya
:
Adapun
yang mendengarkannya, yang sudah senang rasanya yang satu itu,
bergetar
hatinya dan tak terasa terurai air mata, teringat berbagai perbuatannya,
di
dunia sering berbuat jahat dan kesalahan.
--
35 --
Panggawe
ala iku. Donya kerat yen ngati kapatuh, tangeh lamun nemuwa pitutur
becik,
mring Pengerane tan wanuh, tangeh weruha Hyang Manon.
Artinya
:
Perbuatan
jelek itu, kalau terlanjur akan diderita dunia dan akhirat, tidak akan
mendengarkan
petunjuk yang baik, takkan tahu siapakah Tuhannya, tidak akan
mengetahui
Hyang Manon.
--
36 --
Lali
yen tunggal dhapur, pan kalingan mring ki tukang padu, pan katarik mring
semang
tukang manasi, rara melikan kang nuntun, nuduhken sang gawe awon.
Artinya
:
Lupa
Kalau satu wadah, karena terhalang oleh ki tukang bertengkar, juga terlibat
dalam
bujukan tukang membuat gara-gara, rasa serakah yang menuntunnya,
menunjukkan
caranya berbuat jelek.
--
37 --
Jaman
mangkana iku, uga padha karsaning Hyang Agung, nanging dudu
dedununge
den lakoni, Hyang Sukma paring pituduh, nanging maksih salah
dunong.
Artinya
:
Jaman
yang tersebut itu, tetapi juga kehendak Hyang Agung, tetapi perbuatan
yang
tidak pada tempatnya, Hyang Sukma memberikan petunjuk, tetapi masih
juga
salah menempatkannya.
--
38 --
Ana
dumukanipun, donya kerat iki tegesipun, wewalesan bae babo dipun eling,
rehning
wong ngurip puniku, tan wurung nemahi layon.
Artinya
:
Ada
petunjuknya, dunia dan akherat itu artinya, merupakan pembalasan haruslah
diiangat-ingat,
berhubung manusia hidup itu, pada akhirnya pun akan mati.
--
39 --
Ala
becik puniku, apan iya metu sing sireki, anambaka alaning liyan sireki, balik
alane
wong ngelmu, tan metu saka ing kono.
Artinya
:
Buruk
dan baik itu, sebenarnya terlahir dari dirimu sendiri, batasilah diri dari
kejelekan
dari orang lain, tetapi sebaliknya dari kejelekannya orang berilmu, tidak
keluar
dari itu.
--
40 --
Kapriye
pratingkahmu, yen sira tinggal lakuning ngelmu, nora wurung kalurung
gonira
urip, sanadyan sira wus ngelmu, yen tan laku dadi awon.
Artinya
:
Bagaimana
prakarsamu, bila kau meninggalkan sarananya ilmu, akhirnya akan
tersesat
hidupmu, walaupun kau telah berilmu, bila tanpa sarana lampah jadi
jelek.
--
41 --
Basa
kang aran laku, dudu wong kang cegah mangan turu, pan wong cegah turu
wateke
yen lami, kancilen salin pandulu, tan wurung asalah tonoton.
Artinya
:
Arti
kata lampah, bukan orang yang mengurangi makan dan tidur, adapun orang
yang
mengurangi tidur kalau kelamaan, mata terbelalak sukar tidur dan berganti
penglihatan,
akhirnya salah pula yang dilihat.
--
42 --
Kang
cegah mangan iku, lin Pandhita dahar kayu gapuk, apa sira milik dadi uler
turi,
suwargane dadi kupu, tan wurung binadhog bidho.
Artinya
:
Kalau
mencegah dan mengurangi makan, bagaikan Pendeta makan kayu lapuk,
apakah
kau ingin menjadi ulat pohan turi, surganya menjadi kupu-kupu, akhirnya
dimakan
burung elang.
--
43 --
Dene
kang cegah turu, dudu meleking netra satuhu, iya netra kang aneng
telenging
batin, iku melek sajegipun, prapteng sujalma yen layon.
Artinya
:
Adapaun
yangmencegah tidur, bukan terbukanya mata semata, adalah mata
yang
berada di dalam batin, mata batin itulah yang harus terbuka selamanya,
sampai
akhir hayatnya.
--
44 --
Kang
cegah dhahar iku, datan arsa panggawe kang rusuh, bab kang patang
prakara
dipun nastiti, tutupana kang barukut, ywa nganti bisa kawiyos.
Artinya
:
Begitu
pula mencegah makan, artinya tidak akan berbuat semaunya, empat
rahasia
hidup harus terjaga benar, tutupilah dengan rapat, jangan sampai keluar.
Tidak ada komentar:
Posting Komentar