Minggu, 11 Januari 2015

SERAT CIPTO WASKITHO



SERAT CIPTO WASKITHO

PUPUH II
G A M B U H

-- 01 --
Tegese karam iku, dudu wong kang mangan Celeng Bulus, nadyan Kurma Pitik
Iwen Kebo Sapi, yen tansah pamanganipun, iku karam ingkang mangnon.
Artinya :
Arinya haram itu, bukanya orang yang makan Babi hutan atau kura-kura,
walaupun Kurma Ayam Kerbau dan sapi, kalau selalu berlebihan memakannya,
itulah hukumnya haram.
-- 02 --
tegese batal iku, dudu wong kang sembahyang kapentut, Sembahyang yen
durung wruh jroning batin, iku batal tegesipun, wis mupusa becik turon.
Artinya :
Artiya batal itu, bukan orang selagi sholat kentut, sholat kalau belum mengetahui
di dalam batin, hal itulah yang dinamakan batal, kalu begitu lebih baik tidur saja.
-- 03 --
Maknane najis iku, dudu wong kang kagepok ing asu, nadyan sira kaki
kawutahan warih, iku luwih najis agun, apa kang ginawe wisuh.

Artinya :
Artinya najis itu, bukan orang yang memegang Anjing, walaupun engkau terkena
tumpahan air, hal itu termasuk najis besar, lalu apa yang dipakai mensucikannya.
-- 04 --
Iya wisuh banyu, aja banyu kang metu ing watu, nenuwuna mring malekat
Jabarail, iku sira nggowa wisuh, sampurnane teka kono.
Artinya :
Mencucinya pun juga dengan air, jangan air yang keluar dari batu, mohanla
kepada Malaekat Jibril, itulah yang harus kau pakai mencuci, sempurnannya dari
situ.
-- 05 --
Lamun sira panguh, lan Malekat Jabrail tumurun, saratana busana kang sarwa
langkung, patige toya lir ebun, iku banjur nggone wisuh.
Artinya :
Pabila kau ingin bertemu, agar Malaekat Jibril turun, usahakanlah memakai
pakaian yang serba hitam, pemberiannya air bagaikan embun, itulah yang harus
kau pakai mencuci diri.
-- 06 --
Lamun sira wus wisuh, poma kang ngati-ati den emut, aja nganti kapecak ing
banyu malih, manawa sira kajegur, kali banjir pasthi layon.
Artinya :
Bila kau sudah mencuci diri, berhati-hatilah dan selalu waspada, jangan sampai
terkena air lagi, bila kau terjebur, sungai banjir kau akan mati.
-- 07 --
Pitutur kang satuhu, poma sira aywana katungkul, pakumpulan geguyon rahina
wengi, jroning ngguyu dipun emut, den sukur marang Hyang Manon.
Artinya :
Nasehat yang sejati, janganlah kau terlena, perkumpulan bergurau siang dan
malam, dalam tertawa selalu ingatlah, bersyukurlah kepada Hyang Widhi.
-- 08 --
Guyu kang tan tuwajuh, iku ngedohake marang wahyu, basa wahyu nugraha
kang Maha Suci, tumrap neng raga kang wujud, poma sira den waspaos.
Artinya :
Tertawa yang berlebihan, itu menjauhkan dari wahyu, artinya adalah Anugrah
dari Hyang Maha Suci, terhadap tubuh phisik, selalu waspadalah.
-- 09 --
Wruha kang tunggal wujud, anedya awidagda ing kalbu, aja bungah ginunggung
marang sasami, wateke wong karem gunggung, maledhung saengga dheyot.
Artinya :

Ketahuilah yang menyatu didalam phisik, terwujudnya suatu kepandaian diri,
jangan senang dipuji, sombong membusungkan dada hingga celaka.
-- 10 --
Apa lire maledhung, kayadene wong kang adol gendhung, nedheng padha
jagongan sami lalinggih, tan wigih wus ngrasa unggul, tan wruh jugule angradon.
Artinya :
Apa artinya membusungkan dada, bagaikan orang menjual obrolan, pada orang
yang sedang santai berkumpul, merasa dirinyalah yang paling pandai, tak
mengetahui kebodohannya telah tersebar.
-- 11 --
Dene kang padha gunggung, saking wegah mulat polahipun, tanrinasa
panggunggunge mawa wadi, wadine wong akeh lumuh, pangrasane iku kawon.
Artinya :
Adapun yang menyanjungnya, karena sudah muak menyaksikan tingkahnya,
tidak dirasakan makna sanjungan itu, makna sindiran bagi orang jahil,
pendapatnya bahwa itu kalah.
-- 12 --
Nuli agawe amuk, sila tumpang kandhane agupruk, tutur nempil anggepe weruh
pribadi, sakeh ngelmu-ngelmu dudu, kawruh dhewe salah tonton.
Artinya :
Lalu menyombongkan diri, duduk bersila dengan sikap sombong dan besar
mulut, kata-katanya hanya menirukan tetapi merasa serba tahu, segala macam
ilmu tipuan, pengetahuan sendiri ditinggalkannya.
-- 13 --
Polahe nora patut, nusahake wong kang sandhing lungguh, wong mangkono tan
pantes dipun cedhaki, becik singkirana iku, jer maido mring Hyang Manon.
Artinya :
Tingkah lakunya tercela, menyusahkan bagi orang yang duduk berdampingan,
orang yang semacam itu tidak pantas didekati, lebih baik dijauhi saja, karena
tidak percaya kepada Hyang Manon.
-- 14 --
Sandyan iku weruh, kena uga ingaranan durung, titikane aneng solah muna
muni, angakuwa bisa mabur, yektine neng ngisor palon.
Artinya :
Walaupun diketahuinya, dapat juga dikatan belum, tanda-tandanya pada tata
cara berbicara, walaupun mengaku dapat terbang, ternyata hanya dibawah
landasan palu.
-- 15 --

Lelabuhan ingkang wus, kanggo ing jaman kuna rumuhun, nora ana wong
mangkana antuk Gaib, nanging ana pantesipun, wong mangkono jaga obrol.
Artinya :
Kalau dikaji yang sudah-sudah, sejak jaman kuno dahulu, tak ada orang
semacam itu dapat Gaib, tetapi pantas juga, orang semacam itu untuk menjaga
obrolan.
-- 16 --
Marma wong ngurip iku, den padha wruh marang ing panuju, ing tegese panuju
kang wruh ing liring, yen tan enak rasanipun, ywa age-age linakon.
Artinya :
Oleh karenanya, pahamilah sesuatu maksut, artinya maksut adalah tahu
terhadap situasi, pabila menurut perasaan tak enak, janganlah mengerjakan
sesuatu.
-- 17 --
Manawa keneng siku, marang pawong sanak liyanipun, luwih abot tan nganggo
sasami-sami, wong mangkono lamun lampus, pantes tinabela ing ron.
Artinya :
Bila terkena cela, terhadap orang lain, lebih berat tanpa ambpun, orang yang
berbuat demikian, pantas ditutup dengan daun.
-- 18 --
Puniku nyatanipun, wong kang kena dukaning Hyang Agung, cinemplungaken
sajroning naraka agni, aja naraka ing besuk, iku naraka kang katon.
Artinya :
Itulah suatu kenyataan, orang yang mendapat marah dari Hyang Agung,
dimasukkan kedalam Neraka Agni, janganlah Neraka di kemudian hari, tetapi
Neraka yang terlihat.
-- 19 --
Polah kang nora patut, nora pantes lamun sira turut, nora wurung rusak awake
pribadi, mulane wong urip iku, sabarang dipun was paos.
Artinya :
Tingkah yang tidak pantas, tidak pantas kalau ditiru, akibatnya akan merusak
pribadimu, oleh karenanya orang hidup itu, segala harus dipertimbangkan lebih
dahulu.
-- 20 --
Polah kang nora jujur, iku wajib lamun sira singkur, ungkurena aywa kongsi bisa
kawijil, ujubena kang tuwajuh, kang wajib weruh Hyang Manon.
Artinya :
Watak yang tidak jujur, wajib dihindari, hindarilah jangan sampai terpengaruh,
buktikanlah dengan kesengguhan hati, yang seharusnya diketahui Hyang
Manon.
-- 21 --
Mula wong urip iku, den padha akarep marang ngelmu, ala becik ngelmu iku den
kawruhi, karana atunggal wujud, mung kacek emel lan batos.
Artinya :
Maka orang hidup itu, janganlah berhenti belajar, baik dan buruk Ilmu itu harus
diketahui, karena sebenarnya adalah satu, hanya berbeda lafal dan batinnya.
-- 22 --
Dene ingkang wus weruh, datan arsa panggawe kang luput, sabab urip siji
kanggo wong sabumi, tarlen andhap sarta luhur, kacek uga kang wus weruh.
Artinya :
Adapun bagi yang mereka yang sudah mengetahui, takkan mau berbuat yang
bukan-bukan, karena hidup hanya satu untuk orang sedunia, tidak berbeda yang
rendah maupun yang tinggi, hanya berbeda bagi yang telah mengetahuinya.
-- 23 --
Maknane kang wis weruh, kang andulu liya kang dinulu, upamane ron suruh
amung sawiji, nadyan seje warnanipun, ginigit tunggal saraos.
Artinya :
Artinya bagi yang sudah tahu, yang melihat lain dari yang dilihatnya, umpama
selembar daun sirih, walaupun warnanya ada yang berbeda, tetapi kalau digigit
sama rasanya.
-- 24 --
Iku pralambangipun, kalamun sira arsa satuhu, tumameng nganeng madyanireng
jaladri, apa kang katon sireku, wawasan ingkang sayektos.
Artinya :
Begitulah ibaratnya, bila kau mempunyai kemauan yang keras, biasakanlah
berada dalam kancahnya sangdera, apapun yang kau saksikan, perhatikanlah
dengan kesungguhan hatimu.
-- 25 --
Yen sira dulu alun, dudu iku ingkang sira dulu, becik uga ombaking ngalun pinikir,
wong iku den kaya ngalun, gumulung tan pisah enggon.
Artinya :
Bika kau menyaksikan badai, bukan itu yang sebenarnya kau saksikan, tetapi
fikiranlah alunan gelombangnya badai itu, bergulung-gulung tiada terpisah
tempatnya.
-- 26 --
Jembaring samodragung, tanpa tepi anglangut kadulu, suprandene maksih gung
manungsa iki, alas jurang kali gunung, neng raganira wus katon.
Artinya :

Luasnya samudra raya, tiada bertepi dan sejauh mata memandang, tetapi masih
besar adanya manusia ini, hutan jurang sungai gunung, di dalam diri manusia.
-- 27 --
Tana prabedanipun, jagad katon lan jagadireku, wus tinimbang jagad gedhe
jagad cilik, suprandene wong puniku, sok sesak sasamining wong.
Artinya :
Tiada berbeda, dunia yang terlihat dan dunia dalam dirimu, sudah ditimbang
adanya jagad besar dan jagad kecil, walu begitu orang itu, terkadang penuh oleh
syak terhadap sesamanya.
-- 28 --
Apa margane iku, luwih abot tan bisa lumebu, sabab kebak kabebeg kaleban
agni, singa mara pan katunu, luwih nistha wong mangkono.
Artinya :
Apakah sebenarnya semua itu, lebih berat kalau tidak dapat masuk, karena
penuh tercemar oleh api, siapun yang mendekat pasti rugi, rendah yang
serendahnya orang yang begitu.
-- 29 --
Yen sira durung surup, tegese jagad cilik lan agung, jagad cilik jenenge
manungsa iki, iya batinira iku, yen jagad gedhe Hyang Manon.
Artinya :
Bila engkau belum mengetahui, arti bawana alit dan bawan ageng, bawana alit
namanya manusia ini, adalah batinmu, bila bawana ageng adalah Hyang Manon.
-- 30 --
Manungsa kang wus putus, jagad gedhe cilik kawengku, njaba njero ngisor
ndhuwur andarbeni, yen Maha Sih milaya iku, semang-semang mring Hyang
Manon.
Artinya :
Manusia yang sudah pandai, bawana ageng dan alit sudah dikuasainya, luar
dalam bawah dan atas dikuasainya, bila Maha Kasih menghidupkannya, takut
kepada Hyang Manon.
-- 31 --
Mangkana kang wus putus, patraping wong kang anggilut mring ngelmu, iya
patang prakara kang den rasani, winanuhken alanipun, kang becik kininra awon.
Artinya :
Begitulah bagi mereka yang telah berilmu, suatu cara bagi orang yang
mendalami suatu ilmu, adalah empat perkara yang dibicarakannya,
perkenalkanlah jeleknya, yang baikpun akan dikira jelek.
-- 32 --
Yen sira apanuju, padon lan wong mondrosudibyanung, lan sang gyaning
Ngatapa tuwin Maharsi, myang pawong sanak sadulur, kang kaprenah tuwa
anom.
Artinya :
Bila kau sedang, berdebat dengan orang ahli bertapa dan Maha Resi, kepada
siapun handai taulan sanak saudara, baik yang tua maupun muda.
-- 33 --
Kang wuswaspadeng semu, pituture rum ris rinangu, lir mangremih aruming
rerasan ngelmi, pamipradonggo munyawus, kandhih dening ngesnya kang wong.
Artinya :
Bagi yang telah faham terhadap isyarat, kata-katanya enak didengar dan
mengetarkan hati, bagaikan menyiratkan bau harumnya berbicara tentang ilmu,
andaikan bunyi nyanyian katak suaranya sudah, suaranya lenyap oleh
keasikannya.
-- 34 --
Dene kang padha ngrungu, kang wus karem rosing siji iku, kekes tyase rumasa
luhira mijil, kemutan pratingkahipun, neng donya sok gawe awon.
Artinya :
Adapun yang mendengarkannya, yang sudah senang rasanya yang satu itu,
bergetar hatinya dan tak terasa terurai air mata, teringat berbagai perbuatannya,
di dunia sering berbuat jahat dan kesalahan.
-- 35 --
Panggawe ala iku. Donya kerat yen ngati kapatuh, tangeh lamun nemuwa pitutur
becik, mring Pengerane tan wanuh, tangeh weruha Hyang Manon.
Artinya :
Perbuatan jelek itu, kalau terlanjur akan diderita dunia dan akhirat, tidak akan
mendengarkan petunjuk yang baik, takkan tahu siapakah Tuhannya, tidak akan
mengetahui Hyang Manon.
-- 36 --
Lali yen tunggal dhapur, pan kalingan mring ki tukang padu, pan katarik mring
semang tukang manasi, rara melikan kang nuntun, nuduhken sang gawe awon.
Artinya :
Lupa Kalau satu wadah, karena terhalang oleh ki tukang bertengkar, juga terlibat
dalam bujukan tukang membuat gara-gara, rasa serakah yang menuntunnya,
menunjukkan caranya berbuat jelek.
-- 37 --
Jaman mangkana iku, uga padha karsaning Hyang Agung, nanging dudu
dedununge den lakoni, Hyang Sukma paring pituduh, nanging maksih salah
dunong.
Artinya :
Jaman yang tersebut itu, tetapi juga kehendak Hyang Agung, tetapi perbuatan
yang tidak pada tempatnya, Hyang Sukma memberikan petunjuk, tetapi masih
juga salah menempatkannya.
-- 38 --
Ana dumukanipun, donya kerat iki tegesipun, wewalesan bae babo dipun eling,
rehning wong ngurip puniku, tan wurung nemahi layon.
Artinya :
Ada petunjuknya, dunia dan akherat itu artinya, merupakan pembalasan haruslah
diiangat-ingat, berhubung manusia hidup itu, pada akhirnya pun akan mati.
-- 39 --
Ala becik puniku, apan iya metu sing sireki, anambaka alaning liyan sireki, balik
alane wong ngelmu, tan metu saka ing kono.
Artinya :
Buruk dan baik itu, sebenarnya terlahir dari dirimu sendiri, batasilah diri dari
kejelekan dari orang lain, tetapi sebaliknya dari kejelekannya orang berilmu, tidak
keluar dari itu.
-- 40 --
Kapriye pratingkahmu, yen sira tinggal lakuning ngelmu, nora wurung kalurung
gonira urip, sanadyan sira wus ngelmu, yen tan laku dadi awon.
Artinya :
Bagaimana prakarsamu, bila kau meninggalkan sarananya ilmu, akhirnya akan
tersesat hidupmu, walaupun kau telah berilmu, bila tanpa sarana lampah jadi
jelek.
-- 41 --
Basa kang aran laku, dudu wong kang cegah mangan turu, pan wong cegah turu
wateke yen lami, kancilen salin pandulu, tan wurung asalah tonoton.
Artinya :
Arti kata lampah, bukan orang yang mengurangi makan dan tidur, adapun orang
yang mengurangi tidur kalau kelamaan, mata terbelalak sukar tidur dan berganti
penglihatan, akhirnya salah pula yang dilihat.
-- 42 --
Kang cegah mangan iku, lin Pandhita dahar kayu gapuk, apa sira milik dadi uler
turi, suwargane dadi kupu, tan wurung binadhog bidho.
Artinya :
Kalau mencegah dan mengurangi makan, bagaikan Pendeta makan kayu lapuk,
apakah kau ingin menjadi ulat pohan turi, surganya menjadi kupu-kupu, akhirnya
dimakan burung elang.
-- 43 --
Dene kang cegah turu, dudu meleking netra satuhu, iya netra kang aneng
telenging batin, iku melek sajegipun, prapteng sujalma yen layon.
Artinya :
Adapaun yangmencegah tidur, bukan terbukanya mata semata, adalah mata
yang berada di dalam batin, mata batin itulah yang harus terbuka selamanya,
sampai akhir hayatnya.
-- 44 --
Kang cegah dhahar iku, datan arsa panggawe kang rusuh, bab kang patang
prakara dipun nastiti, tutupana kang barukut, ywa nganti bisa kawiyos.
Artinya :
Begitu pula mencegah makan, artinya tidak akan berbuat semaunya, empat
rahasia hidup harus terjaga benar, tutupilah dengan rapat, jangan sampai keluar.

Tidak ada komentar:

Posting Komentar